خانقاه و مجموعه بقعه شیخ صفی الدین در اردبیل - انجمن گیگابلاگ

به گزارش انجمن گیگابلاگ، آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی یکی از مکان های تاریخی و باستانی شهر اردبیل در شمال باختری ایران و از آثار ثبت شده در لیست میراث جهانی یونسکو است. در این محوطه علاوه بر مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی، مقبره های شاه اسماعیل اول (نخستین پادشاه صفویه) و همسر شاه اسماعیل (مادر شاه طهماسب) و نیز بعضی از مشایخ و صاحب منصبان دوران صفوی و نیز کشه شدگان جنگ چالدران، قرار گرفته است.

خانقاه و مجموعه بقعه شیخ صفی الدین در اردبیل

ساخت این مجموعه از اوایل قرن شانزدهم تا اواخر قرن هجدهم به طول انجامید و محلی برای سلوک معنوی به رسم صوفیان بود. در ساخت مجموعه، برای استفاده بهینه از فضای موجود و ایجاد کاربری های متنوع (از جمله کتابخانه، مسجد، مدرسه، بقعه، آب انبار، بیمارستان، آشپزخانه، نانوایی و تعدادی دفتر کار) از فرم های معماری سنتی ایران استفاده شده است. مسیر دسترسی به بقعه شیخ از هفت بخش، به نشانه هفت وادی عرفان تصوف تشکیل شده که با هشت دروازه، به نشانه هشت نگرش تصوف از هم جدا شده اند. نما و فضای داخلی بقعه و تزئینات فراوان آن به خوبی به جای مانده اند و مجموعه چشمگیری از دست سازهای قدیمی را می توان دید. بقعه شیخ صفی الدین مجموعه ای نادر از اجزای معماری اسلامی در قرون وسطی می باشد.

توضیح تاریخی

صوفی گری (تصوف از صوف به معنی پشمینه به زبان عربی و یا صفا یه معنی پاکدامنی برگرفته شده است) عموماُ به عنوان جنبه عرفانی و درونی اسلام و نه یک فرقه جداگانه، در نظر گرفته می گردد. تصوف در قرن های نهم و دهم میلادی به عنوان جنبشی معنوی توسعه پیدا کرد و به عقیده بعضی، عاملی مهم در توسعه اسلام و ایجاد یک فرهنگ جامع اسلامی در آفریقا و آسیا بود. این آیین در طول قرن های سیزدهم تا شانزدهم در سراسر دنیا اسلام به عنوان یک فرهنگ قدرتمند دینی و فکری با آموزه های به خصوص خود (که از طریق اساتید تصوف بر مبنای طریقت و احکام مختلف بنیان نهاده شده اند) رونق یافت و جلوه های ملموس هنری زیادی را به ویژه در آسیای مرکزی بر جای گذاشت.

اردبیل و حمله مغول ها

در زمان فتح ایران از طریق مسلمانان، اردبیل بزرگترین شهر در شمال غربی ایران بود. بعد از حمله مغول ها این شهر ویران شد و به مدت سه قرن، تا زمانی که شیخ صفی الدین (1252 تا 1334 میلادی)، صفویه را بنیان نهاد و نام خود را بر این سلسه گذاشت، به همین حال رها شده بود.

شیخ صفی الدین و صوفی گری

شیخ صفی الدین از آموزه های شیخ زاهد گیلانی بهره برد و پس از مرگ استاد، بر جای او نشست و طریقت خود را توسعه داد. این طریقت، تصوف (برگرفته از صوفی گری صفویان) نام گرفت. شیخ، خانقاهی در اردبیل احداث کرد که بعدها به بقعه او تبدیل گشت.

ویژگی های مجموعه

مجموعه شیخ صفی الدین در ابتدا شهری کوچک و خود گردان متشکل از بازارها، حمام ها و میدان های عمومی، مکان های مذهبی، خانه های مسکونی و دفاتر کاری بود.

نقش و کاربری مجموعه و سلطنت صفویان

در دوران سلطنت شاهان صفوی، نقش و کاربری این مجموعه تغییر کرد و به خاطر وجود بقعه با ارزش موسس سلسه صفویه، به یکی از مهمترین مکان های ملی و سیاسی مبدل گشت. شاه اسماعیل، وارث شیخ صفی الدین و رهبر صوفی مسلک خانقاه، اولین شاه سلسله صفویه شد و تشیع را به عنوان دین رسمی کشور بیان کرد.

اهمیت بقعه شیخ صفی الدین از نظر صفویان

صفویان در توسعه و تزئین ساختمان آرامگاه جد خود از هیچ هزینه ای دریغ ننموده و آثار هنری بسیاری را بنا کردند. افراد بسیاری برای زیارت بقعه شیخ صفی الدین به این مجموعه می آمدند و از قرن چهاردهم تا شانزدهم این مکان، مجموعه ای مذهبی بود متشکل از آثار برجسته هنری، تزئیناتی و باستان شناختی.

مراحل ساخت مجموعه

محققان چهار مرحله اصلی برای ساخت این مجموع مشخص نموده اند که مهمترین ساختمان ها در این چهار مرحله بنا شده و یا به طور قابل توجهی تغییر داده شده اند:

مرحله اول از سال 1300 تا 1349 میلادی: در این دوره طرح اولیه بقعه تنظیم شد و بناهای خانقاه شیخ صفی الدین اردبیلی، حرم خانه، گنبد الله الله، ساحت، عمارت دارالحفاظ، شاه نشین، حیاط میانی و چله خانه نو ساخته شدند.

مرحله دوم از سال 1349 تا 1544 میلادی: در این دوره مقبره شاه اسماعیل و بعلاوه مقبره مادرش، دار الحدیث، جنت سرا، شهیدگاه و حیاط آرامگاه در قسمت جنوبی بقعه شیخ صفی الدین ساخته شدند. بیشتر این ساخت و سازها به قرن شانزدهم میلادی مربوط می باشند.

مرحله سوم از سال 1544 تا 1752 میلادی: چینی خانه (به شکل کنونی آن، دروازه شاه عباسی و حیاط باغ در این دوره بنا شدند.

مرحله چهارم از سال 1752 تا قرن بیستم میلادی: مدرسه، سرویس های بهداشتی، موتور خانه و گلخانه در این دوره و بیشتر در قرن بیستم ساخته شدند.

این بنا همچنان نقش خود را حفظ نموده و محلی برای عبادت و زیارت است.

گردآوری و تنظیم: تحریریه انجمن گیگابلاگ

لطفا در نشر دانسته های خود کوشا باشید.

برداشت و استفاده غیرتجاری از مطالب این وب سایت، حتی بدون ذکر منبع آزاد است.