جزئیاتی جدید از سازوکار اجرایی عملیات بازار باز بانک مرکزی - انجمن گیگابلاگ

به گزارش انجمن گیگابلاگ، خبرنگاران : مدیر اداره عملیات بازار باز بانک مرکزی انواع روش ها و شرایط خرید اوراق بانک ها توسط بانک مرکزی، سازوکار و شرایط اعطای اعتبار به بانک ارائه متقاضی فروش اوراق به بانک مرکزی و نحوه توزیع سود در شرایط خرید قطعی و توافق بازخرید اوراق تشریح کرد.

به گزارش انجمن گیگابلاگ به نقل از فارس، طی دهه های اخیر، اغلب بانک های مرکزی در کشورهای دنیا، سیاست های پولی و مدیریت نقدینگی سیستم بانکی را به وسیله ابزارهای غیرمستقیم که عمدتاً شامل اداره عملیات بازار باز جهت کنترل نرخ بهره یک شبه بازار بین بانکی است، اجرا می نمایند. استفاده از ابزارهای غیرمستقیم بدان معنا است که بانک های مرکزی به جای مشخص مستقیم و دستوری متغیر های هدف نظیر نرخ بهره، به وسیله ایفای نقش در جانب عرضه و تقاضای بازارهای پول بین بانکی، آن را راهبری می نمایند.

بانک مرکزی کشورمان هم مدتی است اجرای عملیات بازار باز را کلید رده و در گام اول اقدام به خرید اوراق بدهی دولت نزد بانک ها نموده است. در همین باره گفت وگویی با محمد نادعلی مدیر اداره عملیات بازار باز بانک مرکزی داشتیم که متن آن را در ادامه می خوایند.

از مجموع بانک های کشور چه تعداد از بانک ها در بستر عملیات بازار باز حضور دارند؟

از آنجا که عملیات بازار باز براساس مبادله اوراق بهادار دولتی با ذخایر بانک ها و موسسات اعتباری غیربانکی در بازار بین بانکی صورت می پذیرد، بنابراین آن دسته از بانک ها و موسساتی که عضو بازار بین بانکی هستند می توانند در عملیات بازار باز حضور داشته باشند. از بین 36 بانک و موسسه اعتباری غیربانکی دارای مجوز فعالیت، تعداد 31 بانک و موسسه اعتباری غیربانکی عضو بازار بین بانکی می باشند و بنابراین می توانند در عملیات بازار باز مشارکت داشته و از تسهیلات قاعده مند بانک مرکزی بهره مند شوند.

معیارهای لازم برای حضور بانک ها و موسسات اعتباری غیربانکی در عملیات بازار باز چیست؟

شرط لازم برای حضور بانک ها و موسسات اعتباری غیربانکی عضویت در بازار بین بانکی بوده و بانک ها و موسسات باید مطابق با دستورالعمل ها و شیوه نامه های ابلاغ شده از سوی بانک مرکزی در عملیات بازار باز شرکت نمایند و از تسهیلات قاعده مند استفاده نمایند.

به نظر شما چرا بانک ها در سه درخواست اخیر بانک مرکزی برای خرید اوراق، تمایلی به فروش اوراق نداشتند؟

عدم مشارکت یا مشارکت بسیار محدود بانک ها و موسسات اعتباری غیربانکی در عملیات بازار باز با موضوع خرید اوراق توسط بانک مرکزی حاکی از کفایت نقدینگی موجود در بازار بین بانکی است. عملیات بازار باز با هدف تامین نقدینگی بازار بین بانکی انجام می گردد. بانک مرکزی در هر هفته میزان منابع مورد احتیاج بازار بین بانکی را برای دستیابی به نرخ سود هدف در این بازار مشخص و بر این اساس برنامه عملیات بازار باز را طراحی می نماید. در صورتی که نقدینگی کافی در بازار بین بانکی وجود داشته باشد، بانک ها از این نقدینگی برای انجام فعالیت های خود استفاده می نمایند و تقاضایی برای دستیابی به نقدینگی بیشتر به وسیله شرکت در عملیات بازار باز نخواهند داشت.

تا انتها آذر ماه سال 98 بدهی دولت به بانک مرکزی 88 هزار میلیارد تومان، بدهی بانک های خصوصی حدود 60 هزار میلیارد تومان و بدهی بانک های تجاری دولتی 4 هزار و 300 میلیارد تومان بوده است. آیا بانک مرکزی برنامه ای برای وثیقه دار کردن مطالبات خود از دولت و بانک ها به اوراق دارد؟

بر اساس بند م تبصره 5 قانون بودجه کشور سال 1399، بانک مرکزی اجازه دارد به تدریج بدهی بانک ها شامل خطوط اعتباری و اضافه برداشت ها را وثیقه دار کند به طوری که در انتها سال حداقل 50 درصد بدهی بانک ها و موسسات اعتباری به بانک مرکزی به وسیله وثیقه گذاری اوراق بدهی دولتی وثیقه دار گردد. برای اجرای این قانون، بانک مرکزی در حال اجرا دو اقدام به صورت موازی است. اول، تشویق بانک ها به شرکت در حراج اوراق بدهی دولتی برای تملک این اوراق و دوم، برنامه ریزی برای اخذ وثیقه از بانک ها بابت بدهی های آنها به بانک مرکزی.

لازم به یادآوری است که بانک ها در شرایط فعلی، به میزان کافی اوراق برای توثیق در اختیار ندارند، لذا باید ابتدا بانک ها اقدام به خرید اوراق بدهی دولتی نمایند و در مرحله بعد با برنامه ریزی نسبت به اخذ وثیقه از بانک ها اقدام کرد. البته لازم به یادآوری است که همه این اقدامات باید به نحوی برنامه ریزی و اجرا شوند که باعث ایجاد نوسان در بازار های اقتصادی و اختلال در مدیریت جریان نقدینگی بانک ها نگردد. از این رو بانک مرکزی از ابتدای امسال، اجرای این قانون را در دستور کار قرار داده است.

باتوجه به اینکه نرخ سود در بازار بین بانکی به 12 درصد کاهش یافته، به نظر می رسد بانک ها فعلا تمایلی به فروش اوراق بدهی دولت ندارند. باتوجه به اینکه نرخ سود در بازار بین بانکی کاهش یافته، آیا استمرار خرید اوراق بدهی از بانک ها توسط بانک مرکزی منطقی است؟

هرچند به دلیل کفایت نقدینگی بازار بین بانکی، بانک ها و موسسات اعتباری تمایلی به فروش اوراق بهادار دولتی تحت مالکیت خود به بانک مرکزی نشان نمی دهند، اما بانک مرکزی به منظور مدیریت نقدینگی و نرخ سود در بازار بین بانکی همیشه با تواتر هفتگی حضور خود در بازار بین بانکی را اعلام خواهد نمود؛ لازم به شرح است که خرید اوراق بهادار دولتی از بانک ها و موسسات تنها ابزار اجرایی سیاست پولی نبوده و این بانک با اجرایی کردن مساعدت های آماده و اعلام عمومی نرخ های سقف و کف دالان نرخ سود خواهد توانست علاوه بر دستیابی به نرخ سود سیاستی، نوسانات نرخ سود در بازار بین بانکی را نیز کنترل نمایند.

لطفا سازوکار اجرایی عملیات بازار باز را برای مخاطبان شرح دهید.

اساس عملیات بازار باز، مبادله یا جایگزینی اوراق بهادار (عمدتاً دولتی) با پول نقد بانک مرکزی نزد بانک ها است. هنگامی که بانک ها با کمبود نقدینگی روبرو هستند، می توانند اوراق خود را به بانک مرکزی فروخته (انتقال مالکیت اوراق به بانک مرکزی) و در مقابل آن پول نقد (به صورت افزایش سپرده جاری) دریافت نمایند.

در مقابل، هنگامی که بانک ها با مازاد نقدینگی روبرو شوند وبه هر دلیلی نتوانند یا نخواهند مازاد نقدینگی خود را در اختیار بانک های دیگر قرار دهند، می توانند با خرید اوراق بدهی (عمدتاً دولتی) ازبانک مرکزی (در اختیار دریافت مالکیت اوراق) مازاد نقدینگی خود را به بانک مرکزی منتقل نمایند .

از نگاه بانک مرکزی به عنوان متولی سیاستگذاری پولی و نظام پرداخت ها می توان گفت که این بانک علاوه بر تضمین عملکرد نظام پرداخت ها، از جهت برطرف احتیاج نقدینگی بین روز یا انتها روز بانک ها، نرخ سود کوتاه مدت در این بازار را به وسیله مبادله اوراق بدهی با پول خود (یا به صورت اسکناس یا به صورت سپرده جاری) به نرخ سود سیاستی مورد نظر نزدیک می نماید.

همچنین، در طول روز اگر بانکی منابع مازادی در بازار داشته باشد، می تواند با نرخ کف دالان نرخ سود در بانک مرکزی سپرده گذاری کند. چنانچه با کسری منابع روبرو بوده و نتواند از بانک های دیگر منابع جذب کند، می تواند با سپردن وثیقه، منابع لازم را در نرخ سقف دالان نرخ سود دریافت کند. بدین ترتیب مدیریت نقدینگی برای بانک ها فراهم شده و نوسان نرخ سود در بازار نیز محدود می گردد.

در قالب عملیات بازار باز، در صورتی که یک بانک دارای اوراق بدهی دولت باشد، در هر شرایطی بانک مرکزی موظف به خرید این اوراق است؟

بانک مرکزی در اجرای عملیات بازار باز الزامی به خرید یا فروش اوراق بهادار دولتی با بانک ها و موسسات اعتباری ندارد؛ بلکه با اعلام اجرای عملیات بازار باز و همچنین مشخص موضع سیاستی (انقباضی یا انبساطی) توسط بانک مرکزی، بانک ها و موسسات اعتباری می توانند سفارشات خرید یا فروش اوراق بهادار دولتی را در سامانه بازار بین بانکی ثبت کند. پس از ثبت سفارشات، بانک مرکزی براساس حجم خرید یا فروش از پیش مشخص شده در جهت دستیابی به نرخ سود سیاستی، سفارشات برنده را مشخص و اعلام می نماید. لذا بانک مرکزی تصمیم گیر نهایی در مورد خرید یا فروش اوراق خواهد بود و الزامی به خرید اوراق بانک ها ندارد.

تنها در صورتی که بانکی تقاضای فروش اوراق به بانک مرکزی را در قالب اعتبار گیری قاعده مند داشته باشد، می تواند در نرخ سود سقف (و قیمتی پایین تر از بازار) اوراق خود را به بانک مرکزی بفروشد. همانطور که مشخص است در حالت عادی بانک ها تمایلی برای استفاده از این ابزار را ندارند مگر آنکه به دلیل شرایط اقتصادی خاص مجبور به اخذ اعتبار با نرخ سود بالا از بانک مرکزی باشند.

در صورتی که بر بانک مرکزی مسجّل باشد که بانک ارائه دهنده اوراق بدهی به بانک مرکزی در سررسید توان بازپرداخت پول دریافت شده به ازای اوراق دریافتی خود را ندارد، باز هم بانک مرکزی اوراق بانک را می خرد؟

خرید و فروش اوراق بهادار دولتی بین بانک مرکزی و بانک ها به دو صورت قطعی یا به وسیله ابزار توافق بازخرید صورت می پذیرد. در خرید و فروش قطعی مالکیت اوراق کاملاً به خریدار منتقل می گردد و بنابراین تاریخ سررسید برای این نوع معامله قابل تصور نیست. بکارگیری ابزار توافق بازخرید نیز براساس یک بسته قراردادی متشکل از یک قرارداد بیع و دو قرارداد اختیار خرید و فروش است که در صورت اجرای هر یک از اختیارهای مزبور، قرارداد بیع معکوس صورت پذیرفته و اوراق بهادار به دارنده اصلی بازگردانده می گردد.

لازم به شرح است که به منظور ضمانت اجرایی قراردادهای اختیار خرید یا فروش، برای بانک ها و موسسات اعتباری مبلغی به عنوان وجه تضمین قبل از انعقاد بسته قراردادی توافق بازخرید نزد بانک مرکزی نگهداری خواهد شد. همانطور که مشخص است اگر بانکی به تعهد خود عمل نکند، بانک مرکزی می تواند وثیقه دریافت شده را در بازار فروخته و منابع پرداخت شده به موسسه را جایگزین کند. به این صورت بانک مرکزی ریسک اعتباری ناشی از انجام معامله با موسسات اقتصادی را خنثی می نماید.

در فرایند خرید اوراق توسط بانک مرکزی، آیا بانک مرکزی آن اوراق را معادل ارزش اسمی آن خریداری می نماید یا اوراق را تنزیل می نماید؟

بانک مرکزی در صورت اعلام موضع خرید در اجرای عملیات بازار باز، پس از دریافت سفارش های فروش اوراق توسط بانک ها و موسسات، با توجه به پیش بینی های قبلی خود از ورود و خروج منابع به بازار بین بانکی، آن حجم از سفارشات فروش را به عنوان برنده حراج اعلام می نماید که حفظ نرخ سود بازار بین بانکی در نزدیکی نرخ سود هدف را تضمین کند.

فرآیند حراج به این دلیل طراحی شده است تا بانک مرکزی اوراق را از بانک هایی خریداری کند که قیمت کمتری را برای اوراق خود درخواست نموده اند. بدیهی است که خرید اوراق بهادار از بانک ها و موسسات به صورت تنزیل شده با نرخی صورت می پذیرد که در راستای دستیابی به نرخ سود سیاستی در بازار بین بانکی باشد.

در صورتی که اوراق بدهی در اختیار بانک مرکزی باشد، سود اوراق به بانک مرکزی می رسد یا به بانک ارائه دهنده اوراق؟

در خرید قطعی اوراق بهادار دولتی توسط بانک مرکزی از بانک ها و موسسات اعتباری، از آنجا که مالکیت اوراق بهادار به طور کامل به بانک مرکزی منتقل می گردد، بنابراین در صورت کوپن دار بودن اوراق مزبور، سود اوراق متعلق به بانک مرکزی خواهد بود. همچنین سازوکار خرید اوراق بهادار به وسیله ابزار توافق بازخرید نیز به گونه ای طراحی شده است که سود اوراق مورد معامله موضوع این قرارداد تا تاریخ سررسید به دارنده (خریدار) اوراق تعلق خواهد گرفت.

بعضی کارشناسان پولی معتقدند بهتر است اوراق در بازار سرمایه قابل معامله نباشد. به نظر شما اوراق بدهی دولت بهتر است در چارچوب نظام بانکی باقی بماند یا اینکه در بازار ثانویه قابل معامله باشد؟

همه اوراق بدهی دولتی در بازار سرمایه نگهداری می گردد و از این رو در بازار ثانویه قابل معامله است. بانک مرکزی برای انجام معاملات مربوط به عملیات بازار باز از زیرساخت های بازار سرمایه استفاده می نماید و عملاً محدودیتی برای بانک ها در خرید، نگهداری و معامله اوراق بدهی دولتی وجود ندارد.