پدیده زن سالمند تنها چالش کنونی و بحران آینده، بیش از 71 درصد زنان سالمندِ تنها، درآمدی ندارند - انجمن گیگابلاگ

به گزارش انجمن گیگابلاگ، زنان سالمند تنها، زنانی هستند که 60 سالگی را پشت سر گذاشته اند و زیر یک سقف به تنهایی زندگی می نمایند. تنهازیستی زنان سالمند آسیب پذیری آن ها را افزایش می دهد و چالش های پیچیده ای برای آن ها در پی دارد.

به گزارش اعتماد، بر پایه آخرین سرشماری ها تعداد زنان سالمند تنها در ایران رو به افزایش است و این درحالی است که تا به امروز و پیش از این مطالعه، پژوهش جامعی در خصوص شرایط زنان سالمند تنها در ایران انجام نشده بود. به تازگی یک پژوهشِ علمی و کاربردی با موضوع پیامدهای اجتماعی- مالی زندگی زنان سالمند تنها به سفارش دبیرخانه شورای ملی سالمندان و صندوق جمعیت سازمان ملل متحد از سوی یک گروه دانشگاهی به سرپرستی میرطاهر موسوی، جامعه شناس و عضو انجمن جامعه شناسی ایران صورت گرفته که روایت تازه ای از شرایط این قشر از جامعه به ما می دهد.

موسوی از نتایج این آنالیز و بعلاوه شرایط زنان سالمند تنها در ایران می گوید و به ارایه راهکاری هایی برای بهبود زندگی زنان سالمندِ تنها در آینده ایران می پردازد.

جناب موسوی با این پرسش بحث را پیش بگیریم که چرا زنان سالمند در ایران تنها می شوند؟ به عبارت ساده تر، ریشه این تنهایی به چه مواردی برمی گردد؟

بله یکی از سوالات بنیادی ما در این پژوهش هم همین بوده است؛ نتایج پژوهش می گوید که بیش از90 درصد زنان سالمند تنها در ایران به علت فوت همسر، بیوه هستند و چون از دید فرهنگی ازدواج دوباره پس از مرگ همسر پذیرفته نشده تنها مانده اند. بر همین اساس2.4 درصد آنان هرگز ازدواج ننموده اند و 4.4 درصد آن ها اگرچه دارای همسر هستند ولی تنها زندگی می نمایند.

این زنان سالمند تنها که به روایت نتایج پژوهش شما بیشترا به علت فوت همسر تنها شده اند، چه چالش هایی دارند؟ اصلی ترین چالش زندگی آن ها چه هست؟

بیش از 90 درصد زنان سالمند تنهای ایرانی در سه دهک پایین عایدیی قرار دارند، یعنی به طور جدی مشکل معیشتی دارند و برای پرداخت هزینه های درمان و توانبخشی با چالش بزرگی رو به رو هستند. بیش از 71درصد زنان سالمند تنها عایدیی ندارند و تنها 29درصد بقیه عایدی دارند. از این بین نیز 3.5 درصد عایدی کمتر از یک میلیون تومان و 13.5 درصد نیز بین یک تا سه میلیون تومان عایدی دارند.

آقای موسوی ارتباط این زنان سالمند با بچه ها یا بستگان چگونه است؟ این پرسش از این جهت مهم است که درصد کمی از این زنان اصلا ازدواج ننموده اند و به نظر می آید درصد بالای دارای فرزند یا بستگان نزدیک هستند. این برداشت درست است؟

بله بچه ها جایگاه مهمی در زندگی زنان سالمند تنها در ایران دارند. بیشتر آن ها فرزند دارند و تمایل دارند با بچه ها شان ارتباط داشته باشند و از سوی آن ها حمایت بشوند و در عین حال می خواهند استقلال خود را حفظ نمایند، هرچند تنها زندگی کردن برای زنان سالمند در ایران بسیار چالش برانگیز است و حتی ممکن است با ترس و احساس ناامنی در میان آن ها همراه باشد، اما نمی خواهند استقلال خود را از دست بدهند.

یک مساله جدی این زنان پس از تقسیم اموال شوهرشان است که خانه و زندگی قدیمی را از دست می دهند و مجبور به ترک محله قدیمی و سکونت در خانه و محله تازه هستند که بدین ترتیب بخش مهمی از ارتباطات گذشته را از دست می دهند و با خطر انزوا روبرو می شوند. اگرچه زنان سالمند تنها کوشش می نمایند از خود مراقبت نمایند اما این کافی نیست، آن ها احتیاجمند دریافت مراقبت های رسمی و مناسب سازی در زمینه امکانات و تجهیزات مختلف هستند که تا به امروز به این احتیاج به درستی پاسخ داده نشده است.

رابطه این علاقه به استقلال در سن سالمندی و سواد چگونه است؟ اساسا زنان سالمند تنها در ایران تا چه میزان سواد دارند؟

بله نزدیک به 74 درصد زنان سالمند تنهای ایرانی بی سواد هستند و در بین زنان سالمند تنهای باسواد اغلب (58.3درصد) دارای سواد در مقطع ابتدایی یا سوادآموزی هستند و توانایی چندانی برای بهره گیری از اینترنت و فناوری ها ندارند.

شما سرپرست گروه پژوهشی زنان سالمند هستید و به نظر می آید یکی از اولین پژوهش ها در این زمینه است؛ چه الگویی بین تنها زیستی زنان سالمند در دهه ها مختلف وجود دارد؟ پیش بینی از آینده چه هست؟

نسبت خانوارهای تک نفره در طول دوره 1395 تا 1430 دو برابر می گردد و از 8.7 درصد در سال 1395 به 16.4 درصد در سال 1430 افزایش می یابد. بخش عمده این افزایش به علت روند فزاینده تنها ماندن افراد سالمند است. در سال 1395 تنها 10 درصد خانوارهای کشور سالمندسرپرست بوده اند اما با توجه به روند افزایشی سالمندی جمعیت در کشور، نسبت خانوارهای سالمندسرپرست در سال 1430 به 32 درصد، یعنی یک سوم کل خانوارهای کشور افزایش خواهد یافت.

هم اکنون الگوی تنهازیستی در میان زنان سالمند بیش از چهار برابر مردان سالمند است. در یک دهه اخیر تعداد زنان سالمند تنهازیست دو برابر شده است. با تغییر سبک زندگی و افزایش تعداد زنان سالمند مجرد قطعی و مطلقه نیمرخ زنان سالمند تنها در 30 سال آینده تغییر خواهد نمود به گونه ای که در 30 سال آینده تعداد زنان سالمندِ تنها 3 برابر می گردد و در میان آن ها شمار زنان با تجرد قطعی افزایش پیدا می نماید.

آن ها باسوادتر از زنان سالمند تنهای کنونی هستند، مهارت بیشتری در بهره گیری از تکنولوژی دارند و بخش مهمی از شبکه اجتماعی زنان سالمند تنها در 30 سال آینده در فضای مجازی شکل خواهد گرفت. آن ها از پایگاه اجتماعی بالاتری برخوردارند، به احتمال زیاد عایدی و شرایط مالی بهتری دارند، اما به علت نداشتن فرزند یا محدود بودن ابعاد خانواده، حمایت های غیر رسمی آن ها به گونه چشمگیری کاهش می یابد. به همین علت لازم است برای حمایت های رسمی از زنان سالمند تنهای 30 سال آینده از اکنون برنامه ریزی بگردد.

نسبت پراکندگی زنان سالمند در شهر و روستا چگونه است؟ برداشت عموم این است که در شهر تنهازیستی زنان سالمند رایج تر است؛ این برداشت تا چه میزان درست است؟

بله همین همین طور است. در شرایط کنونی بیشتر سالمندان یعنی بیش از 71 درصد آن ها در شهرها زندگی می نمایند، اما در 30 سال آینده به علت مهاجرت مردان از روستاها به شهرها شمار زنان سالمند روستایی افزایش می یابد.

با این اوصاف و براساس این آمار و اعداد، راهکارهای حمایتی برای بهبود شرایط زنان سالمند تنها در ایران چیست؟

در این پژوهش چالش های اساسی در زمینه زنان سالمند تنها در شش محور شناسایی شد که عبارتند از تنهازیستی بیشتر زنان سالمند تا مردان، تحصیلات پایین تر زنان سالمند تنها، روند افزایش زنان سالمند روستایی، افزایش شمار زنان سالمند با شرایط تجرد قطعی و بدون فرزند، بعلاوه افزایش تعداد زنان سالمند تنها با تحصیلات دانشگاهی بالا و افزایش زنان کهنسال. بر این اساس و با توجه به نتایج آماری، راهکارهای سیاستی برای پاسخ به این احتیاجها بر پایه مدل علمی IOM دسته بندی و طیف خدمات ترسیم شده است.

بدین ترتیب ضرورت دارد برای تقویت قوانین حمایتی، ارتقای سلامت زنان ایرانی در دوره جوانی و میانسالی به ویژه آن ها که در دوره سالمندی تنها زندگی خواهند کرد، یاری به کاهش تنهازیستی زنان سالمند، مطلع سازی و آماده سازی زنان میانسال مجرد قطعی، مطلقه و بیوه برای تنها زیستی در دوره سالمندی، آماده سازی زنان سالمندی که به تازگی تنهازیستی را شروع نموده اند، ارایه خدمات درمانی، حمایتی و توانبخشی ویژه زنان سالمند تنها و برطرف مسائل کنونی آن ها و کوشش بر حفظ بهزیستی، رفاه و استقلال زنان سالمند تنها، تتازه نظر در زمینه قوانین ارث، سیاست های اختصاصی در نظر گرفته گردد و بر اساس آن ها برنامه های مشخصی به اجرا درآیند.

علاوه براین در نظر گرفتن تضمین های قانونی و بعلاوه بودجه کافی برای اجرای سند ملی سالمندان لازم است و باید یادآوری کرد که پدیده زنان سالمند تنها، یک موضوع اجتماعی و جمعیتی چند وجهی است و بی گمان سیاست ها و قوانینی که در این زمینه بدون همه جانبه نگری و ضمانت اجرایی باشند، ارزشی ندارند. سیاست گذاری مبتنی بر شواهد اهمیت ویژه ای دارند، از همین رو سیاست ها و قوانینی که بر اساس ایده های هیجانی و ناگهانی یا فاقد همه جانبه نگری یا ارزیابی کارآمدی آن ها در ایران و با کپی برداری از سایر کشورها اجرایی می شوند چه بسا آسیب پذیری زنان سالمند تنها را بیش از پیش افزایش بدهند.